Theater Gnaffel is een poppentheatergezelschap voor kinderen dat gevestigd is in Zwolle. De kern van de groep wordt gevormd door artistiek leider Elout Hol, artistiek coördinator Dorret Pinkster en zakelijk leider Nicolette Klein Bleumink. Theater Gnaffel maakt voorstellingen met poppen in de hoofdrol, voor kinderen van 4 tot en met 14 jaar en hun familie, gepresenteerd in theaters en concertzalen, op scholen, festivals en buitenlocaties. Het werk van Gnaffel is in beginsel geïnspireerd en gebaseerd op de belevingswereld van kinderen, omdat de makers geloven in hun verbeeldingskracht. Kinderen verwonderen zich over het leven, zijn nieuwsgierig, onbevangen en tegelijkertijd op zoek naar hun eigen plek in het leven. De voorstellingen gaan dan ook over kinderen (en volwassenen) die vragen stellen, zoeken naar erkenning en soms moeten vechten om geaccepteerd te worden en geluk te vinden. Deze inhoud krijgt vorm in voorstellingen die een groot beroep doen op fantasie, verwondering en verbeelding: mensgrote poppen komen voor de toeschouwer op magische wijze tot leven en spelen als gelijkwaardige personages hun rol, aldus de aanvraag. Theater Gnaffel speelt in theaters en op scholen in het land, maar positioneert zich daarnaast expliciet als Zwols gezelschap, voor Zwolse gezinnen en het Zwolse onderwijs. Gnaffel investeert daarbij veel in lokale en regionale netwerken.

In de periode 2017-2020 wordt gekozen voor het consolideren van de identiteit van de Gnaffel-voorstellingen in nieuwe producties voor de kleine en middenzaal, schoolvoorstellingen, familieconcerten (symfonische muziek in combinatie met poppenspel), locatievoorstellingen en reprises van enkele succesvolle voorstellingen. Er wordt samengewerkt met schrijvers, regisseurs en scenografen die vernieuwend en origineel werk zullen laten zien, maar die zich in jeugd- en familieproducties ook al bewezen hebben. Daarnaast streeft artistiek leider Elout Hol naar de overdracht van zijn ambachtelijke vakmanschap aan jonge en nieuwe spelers en makers. In 2017 wil Theater Gnaffel vijf producties brengen, waarvan drie nieuwe en twee reprises: ‘Het Wilde Westen van Calamity Jane’; ‘Freddie en de worstenkoning’ wordt hernomen; ‘Ik ben niet bang’ is een nieuwe voorstelling gebaseerd op het boek van Niccolò Ammaniti; in het kader van het dertigjarig bestaan van Gnaffel wordt ‘De Worstelaar’ uit 2006 hernomen; ‘Een bord te veel’ is in 2017 de eerste van vier voorstellingen die Mark Haayema in het kader van een talentontwikkelingstraject gaat regisseren. In 2018 worden zes producties gespeeld, waarvan één reprise: ‘Gandhi’ wordt een nieuwe productie over de held Gandhi, die zijn leven in dienst stelde van zijn droom en ideaal; ‘Max en de wilde wereld’, gebaseerd op ‘Max en de Maximonsters’; het kinderconcert ‘Zwanenmeer’ uit 2013 zal worden hernomen, in coproductie met het Residentieorkest en het Orkest van het Oosten; ‘De jongen in de gestreepte pyjama’ is gebaseerd op het gelijknamige boek van John Boyne; ‘Hij die eindelijk durft’ wordt gebaseerd op het boek van Maria van Eeden, ‘Jona, Of Hij-die-weggevlogen is’; ook in 2018 zal Mark Haayema een productie regisseren: een concert getiteld ‘De Overkant’. Voor 2019 en 2020 staan vijf nieuwe producties op het programma, waaronder een muziektheatervoorstelling met Frank Groothof, ‘Het leven van Pi’, gebaseerd op het gelijknamige boek van Yann Martel en ‘Vlieg’, geïnspireerd op het gelijknamige boek van Marco Kunst.

In de periode 2017-2020 speelt Theater Gnaffel 150 voorstellingen per jaar. Het gevraagde subsidiebedrag is 325.000 euro. Daarnaast wordt een bijdrage talentontwikkeling aangevraagd van 65.000 euro. Het totaal gevraagde subsidiebedrag komt daarmee op 390.000 euro.

Theater Gnaffel ontvangt in de periode 2013-2016 een structurele subsidie van het Fonds Podiumkunsten in het kader van de meerjarige activiteitenregeling 2013-2016.

Het Fonds volgt meerjarig gesubsidieerde instellingen door meerdere adviseurs de voorstellingen en/of concerten te laten bezoeken. In de periode 2013-2016 hebben adviseurs van het Fonds tien voorstellingen van zes verschillende producties van Theater Gnaffel bezocht.

De commissie beoordeelt de artistieke kwaliteit als voldoende.

Theater Gnaffel is een gewaardeerd gezelschap op de Nederlandse jeugdtheaterpodia, dat in de afgelopen decennia een belangrijke bijdrage geleverd heeft aan de ontwikkeling van het genre poppentheater. Onder artistieke leiding van Elout Hol maakt dit gezelschap poppentheater met een grote diversiteit aan onderwerpen, dat groot en klein weet te boeien met aansprekende voorstellingen. De commissie constateert echter dat er sprake is van stagnatie in de artistieke ontwikkeling. De kwaliteit van de voorstellingen uit de huidige subsidieperiode wordt als wisselend ervaren. Positief is de commissie nog altijd over het virtuoze poppenspel en acteertalent van Elout Hol. Hij weet als geen ander de poppen tot leven te wekken. Ook de poppen zelf zijn goed gemaakt en verbeelden duidelijke karakters. Over de kwaliteit van de regie en de teksten/bewerkingen is de commissie echter minder positief. In de voorstellingen worden de poppen te eenzijdig ingezet als acteur, wat ten koste gaat van de gelaagdheid in de voorstellingen, en daarmee van de zeggingskracht. Er is een aantal goede voorstellingen gespeeld, zoals ‘Perenbomen bloeien wit’ (in coproductie met Kwatta) en ‘De ingebeelde zieke’. Daartegenover staan minder goede voorstellingen zoals ‘Apenstreken’, waarin een heldere spanningsboog ontbreekt en de spelers achter de poppen naar de mening van de commissie te prominent aanwezig zijn. De commissie constateert dat de geslaagdere producties van de afgelopen jaren vooral reprises en coproducties betreffen. De eigen producties wekken de indruk gemaakt te zijn vanuit een gekend procedé, met afnemende oorspronkelijkheid als gevolg. Hierdoor dreigt het werk naar de mening van de commissie ook de aansluiting met de doelgroep te missen.

De plannen van Gnaffel voor de periode 2017-2020 zijn in de ogen van de commissie weinig verrassend of avontuurlijk en liggen in het verlengde van het eerdere werk van Gnaffel. Er wordt weliswaar samengewerkt met vakkundige mensen zoals Ad de Bont, Silvia Andringa, Rob Vriens en Frank Groothof, maar dit zijn tegelijkertijd ook veilige keuzes die een verdere artistieke ontwikkeling niet aannemelijk maken. Ook de keuze om niet meer te coproduceren vindt de commissie een signaal van stagnatie, omdat juist het samenwerken met andere partners in de afgelopen periode nieuwe ontwikkelingen heeft voortgebracht. Daarnaast constateert de commissie dat Theater Gnaffel een grote hoeveelheid verschillende producties per jaar wil maken. Hoewel veel van de thema’s interessant lijken, mist de commissie een oorspronkelijke visie op de gekozen thema’s en boeken. Ook mist de commissie een vertaling daarvan naar vormideeën of concepten die het poppenspel kunnen verrijken. De indruk die de aanvraag wekt, is dat Gnaffel inzet op meer van hetzelfde: nieuwe thema’s, maar in beproefde vormen. Het gezelschap consolideert daarmee het bestaande en de commissie is er dan ook niet van overtuigd dat Gnaffel in de komende jaren voorstellingen zal maken met voldoende zeggingskracht voor de jonge doelgroep, die wel volop in beweging is.

De commissie beoordeelt het ondernemerschap als voldoende.

Theater Gnaffel produceert en speelt al jarenlang veel theaterproducties in Zwolle en omgeving en op de landelijke podia. In de afgelopen jaren voldeed het gezelschap aan de prestatieafspraken behorende bij het meerjarige subsidie van het Fonds, maar werd wel aanmerkelijk minder gespeeld dan was gepland en werd de norm voor eigen inkomsten niet gehaald. Het aantal bezoekers bleef in de afgelopen jaren fors achter, wat deels werd veroorzaakt door het lagere aantal voorstellingen, maar ook door een gemiddeld lager aantal bezoekers per voorstelling dan begroot. Bijgevolg vielen de publieksinkomsten tegen. De commissie merkt op dat Theater Gnaffel zich momenteel financieel lijkt te herpakken. Na een reorganisatie en sanering is het eigen vermogen substantieel versterkt en is de financiële positie weer gezond.

De commissie vindt de haalbaarheid van de hogere eigen inkomsten echter twijfelachtig, mede in het licht van de niet gehaalde normen in de afgelopen jaren. De strategie van Gnaffel hiervoor is om meer buiten de theaters te spelen (op scholen, locaties en in concertzalen). Dit beleid is in 2015 al ingezet, maar de resultaten uit dat jaar laten juist lagere publieksinkomsten zien. Dit past bij het algemene beeld dat voorstellingen op scholen minder inkomsten opleveren dan voorstellingen in theaters. De commissie vindt de focus op een mix van speelcircuits (theaters, scholen, locatie/festivals, kinderconcerten, reprises) op zich een effectieve keuze, want zo worden de risico’s beter gespreid, maar is niet overtuigd dat dit tot hogere publieksinkomsten zal leiden. Ook worden meer publieksinkomsten uit het buitenland verwacht en worden meer private inkomsten begroot, zonder dat deze zijn onderbouwd. Bovendien was in voorgaande jaren nog sprake van coproductiebijdragen, en vanaf 2017 niet meer. Ook op dit punt oogt de begroting weinig realistisch.

De commissie merkt op dat Gnaffel de komende jaren steviger gaat inzetten op marketing. Daarbij wil Gnaffel de beoogde doelgroepen duidelijk in beeld krijgen; een publieksonderzoek maakt dan ook onderdeel uit van de strategie. Het marketingplan getuigt van extra inzet, maar de genoemde middelen zijn gekend en weinig vernieuwend, en bovendien soms nog maar net of nog helemaal niet geïmplementeerd. De commissie is niet overtuigd dat op deze wijze ook werkelijk meer publiek zal worden bereikt in de komende jaren. Gnaffel streeft ernaar zijn bekendheid in Zwolle verder uit te breiden, zich te positioneren als hét jeugdtheatergezelschap voor Zwolse gezinnen en het Zwolse onderwijs. Dit streven wordt enerzijds ingegeven door de vaststelling van Gnaffel dat theaters in het algemeen minder jeugdtheater programmeren en anderzijds door de ambitie om ook kinderen te bereiken die niet door hun ouders meegenomen worden naar het theater. Gezien de goede lokale inbedding van Gnaffel in de Zwolse regio, vindt de commissie de focus op die regio en de provincie Overijssel, voor met name schoolgaande kinderen tot 12 jaar, verstandig.

De commissie beoordeelt de bijdrage aan de pluriformiteit als neutraal.

De commissie merkt het werk van Theater Gnaffel aan als jeugdtheater. Zowel in de basisinfrastructuur als in het vrije circuit zijn veel gezelschappen en producenten van jeugdtheater vertegenwoordigd, waardoor het aanbod aan jeugdtheater op de Nederlandse podia erg groot is. Er wordt binnen het jeugdtheater ook relatief veel poppentheater gemaakt. De commissie vindt het werk van Theater Gnaffel in presentatievorm niet onderscheidend binnen dit brede aanbod. De commissie vindt dat er met het werk van Theater Gnaffel geen bijzondere bijdrage wordt geleverd aan de pluriformiteit.

De commissie beoordeelt bijdrage aan de geografische spreiding als goed.

Theater Gnaffel is gevestigd in Zwolle en speelt ook het merendeel van zijn voorstellingen in die regio, waar het aanbod van podiumkunsten zeer gering is. Daarnaast constateert de commissie dat Gnaffel in de jaren 2013-2015 in vergelijking met andere podiumkunstaanbieders een substantieel aandeel voorstellingen in de rest van Nederland heeft gespeeld en dat wederom van plan is in de komende jaren. De commissie vindt dat Theater Gnaffel een grote bijdrage aan de geografische spreiding levert.

De commissie adviseert en bijdrage voor talentonwikkeling niet toe te kennen.

Theater Gnaffel vraagt een bijdrage talentontwikkeling aan voor een vierjarig traject om de jonge theatermaker Mark Haayema te begeleiden richting zelfstandig maker van producties. Sinds 2009 wordt met Haayema samengewerkt; hij speelde al in een zevental producties bij Gnaffel. Het zal gaan om een traject waarin Elout Hol zijn ambacht en theatertaal zal overdragen. Gnaffel wil Haayema ruimte bieden om zijn eigen talenten te ontwikkelen en tevens zal tijdens dit traject worden onderzocht of Haayema Theater Gnaffel zal voortzetten na pensionering van Elout Hol.

Het programma voor Mark Haayema is weliswaar gericht op de ontwikkeling van een eigen theatertaal, maar de commissie is van mening dat deze te zeer verbonden wordt aan de werkwijze en mogelijke opvolging van Elout Hol, waarmee de ontwikkeling van een eigen signatuur op het gebied van poppenspel wordt beperkt.